





Kompanzasyon Pano Detayları
Elektrik enerjisi, günümüzde hayatın vazgeçilmez bir parçasıdır. Ancak elektrik enerjisinin verimli ve ekonomik bir şekilde kullanılması için bazı önlemler alınması gerekir. Bunlardan biri de kompanzasyon panosu üretimi ve kullanımıdır.
Kompanzasyon Panosu Nedir?
Kompanzasyon panosu, elektrik şebekesinden çekilen reaktif gücü azaltmak veya dengelemek için kullanılan bir elektrik pano çeşididir. Reaktif güç, endüktif veya kapasitif yüklerin (motorlar, transformatörler, lambalar, kondansatörler vb.) neden olduğu voltaj ve akım arasındaki faz farkından kaynaklanan güçtür. Reaktif güç, iş yapmaz ancak şebeke kayıplarını arttırır, gerilim düşmesine neden olur ve güç faktörünü düşürür. Güç faktörü, aktif gücün görünür güce oranıdır ve ideal olarak 1 olmalıdır. Güç faktörü düştükçe, aynı işi yapmak için daha fazla akım çekilmesi gerekir. Bu da şebeke üzerindeki yükü arttırır ve reaktif enerji cezasına neden olur.
Kompanzasyon panosu, şebekeye paralel olarak bağlanan ve reaktif gücü üreten veya tüketen kondansatörlerden oluşur. Kondansatörler, reaktif güç kontrol rölesi (regler) tarafından otomatik olarak devreye alınır veya çıkarılır. Böylece şebekeden çekilen reaktif güç azaltılır veya sıfırlanır ve güç faktörü iyileştirilir.
Kompanzasyon Pano Elemanları
Kompanzasyon panosunda yer alan temel elemanlar aşağıdaki gibidir: (Özel üretim kompanzasyon panolarında farklı bir çok elemanda kullanılabilinmektedir)
- Reaktif güç kontrol rölesi: Şebekenin reaktif güç ihtiyacını ölçen ve kondansatör kademelerini devreye sokan veya çıkaran cihazdır.
- Kondansatör: Elektrik enerjisini depolayan ve kapasitif reaktif güç üreten elemandır.
- Kontaktör: Kondansatörleri devreye almak veya çıkarmak için kullanılan elektromanyetik anahtarlardır.
- Sigorta: Kondansatörleri aşırı akım veya kısa devreden koruyan elemandır.
- Bakır bara: Elektrik enerjisini dağıtan ve bağlayan iletken elemandır.
- Voltmetre: Şebeke gerilimini ölçen alettir.
- Ampermetre: Şebeke akımını ölçen alettir.
- Kosinüsfimetre: Güç faktörünü gösteren alettir.
Kompanzasyon Panosu Şeması
Kompanzasyon panosu ana dağıtım panosu içinden gelen besleme hattına paralel olarak bağlanmıştır. Besleme hattında bir sigorta (F1) bulunmaktadır. Kompanzasyon panosunda ise regler ®, kontaktörler (K1-K4), sigortalar (F2-F5) ve kondansatörler (C1-C4) yer almaktadır. Ayrıca voltmetre (V), ampermetre (A) ve kosinüsfimetre (Cos) de ölçüm amaçlı kullanılmıştır.
Regler, şebekenin reaktif güç ihtiyacına göre kondansatör kademelerini devreye sokar veya çıkarır. Örneğin, şebeke endüktif reaktif güç çekiyorsa, regler kapasitif reaktif güç üreten kondansatörleri devreye alır. Böylece reaktif güç dengelenir ve güç faktörü iyileştirilir. Şebeke kapasitif reaktif güç çekiyorsa, regler kondansatörleri devreden çıkarır. Böylece reaktif güç azaltılır ve güç faktörü iyileştirilir.
Kontaktörler, reglerin komutuyla kondansatörleri devreye almak veya çıkarmak için açılıp kapanan elektromanyetik anahtarlardır. Kontaktörlerin kompanzasyona uygun olması gerekir. Çünkü kompanzasyon uygulamalarında sık sık açma-kapama işlemi yapılır ve bu da kontaktörler üzerinde aşınmaya neden olur.
Sigortalar, kondansatörleri aşırı akım veya kısa devreden koruyan elemanlardır. Sigortaların seçimi, kondansatörlerin nominal akımına göre yapılmalıdır. Sigortaların akım değeri, kondansatörlerin akım değerinin 1,6-2 katı arasında olmalıdır.
Bakır bara, elektrik enerjisini dağıtan ve bağlayan iletken elemandır. Bakır baranın kesiti, panonun toplam akımına göre belirlenmelidir. Bakır baraların yalıtımı da önemlidir. Yalıtım malzemesi olarak PVC veya epoksi kullanılabilir.
Voltmetre, şebeke gerilimini ölçen alettir. Voltmetre, şebekenin gerilim durumunu izlemek için kullanılır. Voltmetrenin ölçüm aralığı, şebekenin nominal gerilimine uygun olmalıdır.
Ampermetre, şebeke akımını ölçen alettir. Ampermetre, şebekenin akım durumunu izlemek için kullanılır. Ampermetrenin ölçüm aralığı, panonun nominal akımına uygun olmalıdır.
Kosinüsfimetre, güç faktörünü gösteren alettir. Kosinüsfimetre, kompanzasyon panosunun performansını izlemek için kullanılır. Kosinüsfimetrenin ölçüm aralığı, 0-1 arasında olmalıdır.
Kompanzasyon Pano İmalatı
Kompanzasyon pano imalatı yapmak için öncelikle müşterinin ihtiyaçlarına göre proje tasarımı yapılır. Proje tasarımında kompanzasyon panosunun tipi, boyutu, koruma sınıfı, haberleşme protokolü gibi kriterler belirlenir. Ayrıca kompanzasyon panosunun kalite, güvenilirlik ve tip testli olması da önemlidir.
Proje tasarımından sonra gerekli malzeme ve ekipmanlar temin edilir. Malzeme ve ekipmanlar seçilirken standartlara ve spesifikasyonlara uygun olmasına dikkat edilir. Malzeme ve ekipmanlar arasında regler, kontaktör, sigorta, kondansatör, bakır bara, voltmetre, ampermetre, kosinüsfimetre gibi kompanzasyon pano elemanları bulunur.


Sık Sorulan Sorular
Kompanzasyon panosu, reaktif güç kontrol rölesi (regler) tarafından yönetilir. Regler, sistemin anlık olarak ihtiyaç duyduğu reaktif gücü ölçer ve buna göre kondansatör veya reaktör kademelerini devreye alır veya çıkarır. Kondansatörler, endüktif yüklerin oluşturduğu reaktif gücü karşılamak için kapasitif reaktif güç üretirler. Reaktörler ise, kapasitif yüklerin oluşturduğu reaktif gücü karşılamak için endüktif reaktif güç üretirler. Böylece, sistemin toplam reaktif gücü minimuma indirilir veya sıfırlanır.
Kompanzasyon panosu, birçok avantaja sahiptir. Bunlardan bazıları şunlardır:
- Enerji tasarrufu sağlar: Pano, reaktif gücü azaltarak veya sıfırlayarak, şebekeden çekilen aktif gücü azaltır. Böylece, enerji tüketimi ve maliyeti düşer.
- Sistem verimini artırır: Pano; güç faktörünü iyileştirerek, sistemin kapasitesini ve performansını artırır. Böylece, daha fazla yük bağlanabilir ve daha kaliteli bir enerji elde edilir.
- Kayıpları ve gerilim düşümünü azaltır: Kompanzasyon panosu, reaktif gücü azaltarak veya sıfırlayarak, iletim ve dağıtım hatlarında oluşan kayıpları ve gerilim düşümünü azaltır. Böylece, enerji kalitesi ve güvenliği artar.
- Ekipman ömrünü uzatır: Kompanzasyon panosu, reaktif gücü azaltarak veya sıfırlayarak, ekipmanlara gelen aşırı akım ve ısınmayı önler. Böylece, ekipmanların ömrü uzar ve bakım maliyetleri düşer.
- Reaktif enerji cezasından kurtulur: Pano, reaktif gücü azaltarak veya sıfırlayarak, EPDK tarafından belirlenen reaktif enerji limitlerine uyum sağlar. Böylece, reaktif enerji cezasından kurtulur.
Kompanzasyon panosu hesaplaması için şu formül kullanılır:
Qc=P×(tanϕ1−tanϕ2)
Bu formülde;
- Qc: Kondansatörün reaktif gücü (kVAr)
- P: Sistemin aktif gücü (kW)
- ϕ1: Mevcut güç faktörü açısı
- ϕ2: Hedeflenen güç faktörü açısı
Örnek olarak, sistemin aktif gücü 100 kW, mevcut güç faktörü 0.8 endüktif ve hedeflenen güç faktörü 0.95 endüktif ise;
Qc= 100×(tan36.87−tan18.19)
Qc= 100×(0.75−0.33)
Qc= 42kVAr
Bu durumda, sisteme 42 kVAr değerinde bir kompanzasyon panosu bağlanmalıdır.
Kompanzasyon panosu seçimi, sistemin reaktif güç ihtiyacına, yük karakteristiğine, harmonik durumuna, devreye alma hızına ve diğer faktörlere göre yapılır. Kompanzasyon panosu seçimi için şu adımlar izlenir:
- Sistemin reaktif güç ihtiyacı hesaplanır: Reaktif güç ihtiyacı, sistemin aktif gücü, güç faktörü ve hedeflenen güç faktörü bilinerek veya ölçüm cihazları ile belirlenir.
- Kompanzasyon panosunun tipi belirlenir: Kompanzasyon panosu tipi, yüklerin devreye girme hızına göre statik veya dinamik, harmonik oranına göre filtresiz veya filtreli olarak seçilir.
- Kompanzasyon panosunun kademeleri belirlenir: Kompanzasyon panosunun kademeleri, reaktif güç ihtiyacının dağılımına ve reglerin kademe sayısına göre belirlenir. Her kademenin reaktif gücü, sistemin en küçük yükünün reaktif gücünden büyük olmalıdır.
- Kompanzasyon panosunun elemanları seçilir: Kompanzasyon panosunun elemanları, kondansatörler, reaktörler, kontaktörler, sigortalar, regler ve diğer aksesuarlar olarak seçilir. Bu elemanların seçimi, sistemin gerilim, akım, frekans ve harmonik değerlerine uygun olmalıdır.
Kompanzasyon panosu montajı, yetkili ve deneyimli bir elektrik mühendisi veya elektrik ustası tarafından yapılmalıdır. Montaj sırasında şu noktalara dikkat edilmelidir:
Kompanzasyon panosu uygun bir yere yerleştirilmelidir: Kompanzasyon panosu, sistemin ana panosuna veya yüklerin yakınına monte edilmelidir. Kompanzasyon panosu, nem, toz, ısı, güneş ışığı, titreşim ve darbe gibi olumsuz etkenlerden uzak tutulmalıdır. Kompanzasyon panosu, yeterli havalandırma ve soğutma sağlanacak şekilde konumlandırılmalıdır.
Kompanzasyon panosu doğru şekilde bağlanmalıdır: Pano, sistemin gerilim ve akım değerlerine uygun kablo ve koruma elemanları ile bağlanmalıdır. Kompanzasyon panosu, sistemin nötrüne veya toprağına bağlı olmamalıdır. Kompanzasyon panosu, sistemin faz dizilimine göre bağlanmalıdır. Kompanzasyon panosu, giriş ve çıkış uçları açıkta bırakılmamalıdır.
Kompanzasyon panosu test edilmelidir: Pano montajı tamamlandıktan sonra test edilmelidir. Test sırasında şu noktalara dikkat edilmelidir:
- Kompanzasyon panosunun gerilim ve akım değerleri ölçülmelidir: Kompanzasyon panosunun giriş ve çıkış gerilimleri ile kademe akımları ölçülmeli ve etiket değerleri ile karşılaştırılmalıdır. Ölçüm sonuçları normal aralıkta olmalıdır.
- Kompanzasyon panosunun çalışma durumu kontrol edilmelidir: Panonun çalışma durumu reglerin ekranından takip edilmelidir. Reglerin gösterdiği güç faktörü, reaktif güç, kademe durumu ve alarm durumu kontrol edilmelidir. Reglerin ayarları doğru olmalıdır.
- Kompanzasyon panosunun izolasyon direnci ölçülmelidir: Kompanzasyon panosunun izolasyon direnci megger cihazı ile ölçülmelidir. Ölçüm sonucu en az 1 megaohm olmalıdır.
Kompanzasyon panosu devreye alınması, montaj ve test işlemlerinden sonra yapılması gereken bir işlemdir. Devreye alma sırasında şu noktalara dikkat edilmelidir:
- Kompanzasyon panosunun giriş anahtarları kapalı olmalıdır: Panonun giriş anahtarları, devreye alma işlemi başlamadan önce kapalı konumda olmalıdır. Böylece, kompanzasyon panosuna ani bir gerilim uygulanması önlenir.
- Kompanzasyon panosunun kademe anahtarları açık olmalıdır: Panonun kademe anahtarları, devreye alma işlemi başlamadan önce açık konumda olmalıdır. Böylece, kompanzasyon panosunun kademeleri tek tek devreye alınabilir.
- Kompanzasyon panosunun giriş anahtarları açılmalıdır: Panonun giriş anahtarları, devreye alma işlemi sırasında sırayla açılmalıdır. Her anahtar açıldığında, kompanzasyon panosunun gerilim ve akım değerleri kontrol edilmelidir.
- Kompanzasyon panosunun kademe anahtarları kapatılmalıdır: Panonun kademe anahtarları, devreye alma işlemi sırasında sırayla kapatılmalıdır. Her anahtar kapatıldığında, kompanzasyon panosunun reaktif güç ve güç faktörü değerleri kontrol edilmelidir.
Kompanzasyon panosu sökülmesi, bakım, onarım veya değiştirme gibi sebeplerle yapılması gereken bir işlemdir. Sökme sırasında şu noktalara dikkat edilmelidir:
- Kompanzasyon panosunun giriş anahtarları kapatılmalıdır: Kompanzasyon panosunun giriş anahtarları, sökme işlemi başlamadan önce kapatılmalıdır. Böylece, kompanzasyon panosuna gerilim gelmesi engellenir.
- Kompanzasyon panosunun kademe anahtarları açılmalıdır: Panonun kademe anahtarları, sökme işlemi başlamadan önce açılmalıdır. Böylece, kompanzasyon panosundaki kondansatörlerin boşalması sağlanır.
- Kompanzasyon panosu bağlantıları sökülmelidir: Pano bağlantıları, uygun aletler kullanılarak sökülmelidir. Bağlantılar sökülürken, kablo uçlarına etiket konulmalı ve kaydedilmelidir.
- Kompanzasyon panosu yerinden çıkartılmalıdır: Pano yerinden çıkartılırken, dikkatli ve güvenli bir şekilde hareket edilmelidir. Kompanzasyon panosu ağır olduğu için, birden fazla kişi tarafından taşınmalı veya uygun bir araç kullanılmalıdır.
Kompanzasyon panosu bakımı, periyodik olarak yapılması gereken bir işlemdir. Bakım sırasında aşağıdaki noktalara dikkat edilmelidir:
- Kompanzasyon panosu temizlenmelidir: Kompanzasyon panosu içinde biriken toz ve kir, ısı artışına ve arızalara neden olabilir. Bu nedenle, kompanzasyon panosu düzenli olarak temizlenmelidir. Temizlik için nemli veya ıslak bez kullanılmamalıdır.
- Regler ayarları kontrol edilmelidir: Regler ayarları, sistemin güncel durumuna uygun olmalıdır. Regler ayarları arasında hedeflenen güç faktörü, kademe gecikme süresi, kademe eşitleme süresi ve alarm limitleri yer alır. Bu ayarlar reglerin kullanım kılavuzuna göre yapılmalıdır.
- Kondansatör değerleri ölçülmelidir: Kondansatörler zamanla kapasite kaybedebilir veya arızalanabilir. Bu nedenle, kondansatör değerleri ölçülmeli ve etiket değerleri ile karşılaştırılmalıdır. Kondansatör değerleri %10’dan fazla sapma gösteriyorsa veya açık devre veya kısa devre durumu varsa değiştirilmelidir.
- Kontaktör ve sigorta durumları kontrol edilmelidir: Kontaktör ve sigorta durumları kompanzasyon panosunun çalışmasını etkiler. Kontaktör ve sigorta durumları görsel olarak kontrol edilmeli ve herhangi bir hasar veya yanma izi varsa değiştirilmelidir.
- Diğer aksesuarlar kontrol edilmelidir: Kompanzasyon panosunda bulunan diğer aksesuarlar da bakım gerektirebilir. Bunlar arasında voltmetre, ampermetre, termostat, fan, klima gibi elemanlar yer alır. Bu elemanların çalışma durumları kontrol edilmeli ve gerekirse onarım veya değişim yapılmalıdır.